از مضراب تا معجزه : چگونه صلابت مضراب جلیل شهناز، طلایی شدن صدای تار را ممکن میکند؟
در عصر حاضر، نوازندگان چیرهدست و جوان تار یکی پس از دیگری پا به عرصه موسیقی میگذارند و با تکنیکهایی پرسرعت و پیچیده، گوش شنوندگان را مینوازانند. با این حال، در این آسمان پرستاره، نام استاد جلیل شهناز همچون خورشیدی میدرخشد که نورش هرگز کمفروغ نمیشود. او نه تنها یک نوازنده، بلکه اسطورهای است که سبک و صدای تارش به میراثی گرانبها برای موسیقی ایران تبدیل شده است.
راز این ماندگاری و بیهمتایی در چیست؟ در هنر نوازندگی تار، هر جزئیاتی حائز اهمیت است؛ از ذهنیت و احساس نوازنده گرفته تا فیزیک بدن و حتی وزن دست او. اما در میان تمام این فاکتورها، نحوه مضراب زدن شهناز، مهمترین وجه تمایز او با دیگران بود. مضرابهای او بر سیمهای تار، نه فقط یک ضربه، بلکه یک معجزه بود که حاصل آن، خلق صدایی شفاف، شیرین و پرصلابت بود که تا امروز، نمونه آن شنیده نشده است. این صدا، امضای هنری اوست و درسی بزرگ برای هر نوازندهای که به دنبال یافتن «صدای شخصی» خود است.
تفاوت مضراب زنی جلیل شهناز؛ هنری که از تار، سخن میراند
۱. صلابت و معنا، ویژگی بارز مضراب شهناز
در دنیای نوازندگی تار، کمتر کسی را میتوان یافت که همچون استاد جلیل شهناز، هر مضراب را با معنایی عمیق به کار گرفته باشد. در اجراهای او، هیچ مضراب اضافهای شنیده نمیشود؛ هر ضربه بر سیمها، حکم یک کلمه را در یک شعر ناب دارد و همین امر، ساز او را از بسیاری از نوازندگان متمایز میکند.
۲. کنترل خرک؛ رازی پنهان در صدای شفاف تار
یکی از رازهای منحصر به فرد شهناز، توانایی بینظیر او در کنترل فشار بر خرک تار بود. او با ظرافتی مثالزدنی، در لحظه و بنا به نیاز آهنگ، با دست چپ خود فشار روی خرک را کم یا زیاد میکرد. این تکنیک کممانند، به او امکان میداد تا هم طنین صدا را غنیتر کند و هم از ایجاد ناخالصیهای صوتی جلوگیری نماید.
۳. اجتناب از صداهای پراکنده و بیهدف
در سبک شهناز، هرگز شاهد بازیهای بیهدف با سیمها نیستیم که به تولید صداهای جستهوگریخته و ضعیف بینجامد. او معتقد بود که یک مضراب قوی و معنادار، به مراتب ارزشمندتر از هزاران مضراب سریع ولی بیمفهوم است. این نگرش، باعث میشد مخاطب با تمرکز کامل و بدون پراکندگی ذهن، به موسیقی او گوش بسپارد.
۴. اتکا به آواز؛ زبانی برای بیان مفاهیم
صلابت مضراب شهناز، ریشه در پیوند ناگسستنی سازش با آواز داشت. او بهخوبی از تحریرها و فنون آوازی ایرانی الهام میگرفت و آنها را به زبان تار ترجمه میکرد. به همین دلیل، هنگامی که خوانندهای همراه او آواز میخواند، ردپای تحریرهای آوازی به وضوح در ساز او نمایان میشد. این ویژگی، به ساز او هویتی کاملاً مستقل و بیانگر بخشید.
برای تغییر این متن بر روی دکمه ویرایش کلیک کنید. لورم ایپسوم متن ساختگی با تولید سادگی نامفهوم از صنعت چاپ و با استفاده از طراحان گرافیک است.
۵. تکنیک پرتاب مضراب؛ رمز چابکی و صلابت صدا
بر خلاف بسیاری از نوازندگان که مضراب را با انقباض دست اجرا میکنند یا آنقدر راحت مضراب میزنند که صدای ساز از صلابت میافتد، شهناز از تکنیک پرتاب مضراب استفاده میکرد. در این روش، مضراب با انرژی کنترلشدهای به سمت سیم پرتاب میشد و برخوردی قاطعانه و شفاف ایجاد میکرد. این امر نه تنها به صدای تار صلابت میبخشید، بلکه به آن چابکی و شفافیتی منحصر به فرد میداد.
۶. تکامل تدریجی و انسجام در اجرا
ساز شهناز در طول یک قطعه، مرحله به مرحله تکامل مییافت و به انسجامی کمنظیر میرسید. این ویژگی حاصل همان نگاه کلنگر و برنامهریزی دقیق او برای هر مضراب بود. هیچ چیز در اجرای او تصادفی نبود؛ از اولین مضراب تا آخرین نت، همه در مسیری هدفمند قرار داشتند.
۷. درس بزرگی برای نوازندگان امروزی
سبک مضرابزنی شهناز به ما میآموزد که تکنیکهای سریع و پیچیده، زمانی ارزشمند هستند که در خدمت بیان احساس و معنا قرار گیرند. هنر واقعی، نه در نشان دادن سرعت انگشتان، که در توانایی سخن گفتن با ساز است.
جلیل شهناز با نبوغ خود، تار را از یک ساز همراهیکننده به سازي تکنواز و مستقل ارتقا داد. مطالعه و تحلیل سبک مضرابزنی او، نه تنها برای نوازندگان تار، بلکه برای تمامی علاقهمندان به موسیقی اصیل ایرانی، یک ضرورت هنری است تا از عمق نگاه این استاد بیبدیل آگاه شوند.
در پایان میتوان گفت هنر استاد جلیل شهناز فراتر از تکنیکهای مرسوم نوازندگی بود؛ ترکیبی بینظیر از صلابت مضراب، ظرافت در بیان و عمق معنا که هر مضراب او را به سخنی نغز تبدیل میکرد. سبک منحصر به فرد او در مضرابزنی و تعامل هوشمندانه با ساز، نه تنها استانداردی جدید در نوازندگی تار تعریف کرد، بلکه میراثی گرانبها برای نسلهای بعد به جای گذاشت.
امروز پس از گذشت سالها، صدای تار شهناز همچنان زنده و تأثیرگذار است و برای نوازندگان نسل جدید به عنوان منبعی بیپایان از الهام و یادگیری باقی مانده است. هنر او به ما میآموزد که موسیقی واقعی تنها در نمایش تکنیک نیست، بلکه در توانایی بیان احساس و انتقال معنا از طریق هر نت است.
علاقهمندان به یادگیری سبک این استاد بیبدیل میتوانند با مراجعه به سایت شش دانگ، به مجموعهای از نتهای دقیق و علمی نگارش شده از قطعات استاد شهناز دسترسی پیدا کنند. این آثار که با دقت و ظرافت تحلیل و نتنگاری شدهاند، بستری ارزشمند برای بهرهگیری از تعالیم هنری این اسطوره تارنوازی فراهم کردهاند و راهی روشن برای درک عمیقتر سبک منحصر به فرد او پیش روی نوازندگان و پژوهشگران موسیقی میگذارند.
لینک سایت شش دانگ: https://shesh-dong.ir